Camper elektra voor beginners: de belangrijkste onderdelen in jouw camper
Elektra 101: een basisles
Een van de onderdelen waar veel mensen tegenop kijken als ze een bus ombouwen tot camper, is het aanleggen van de elektra. In een huis werkt het vaak ‘gewoon’: je hebt niet na hoeven denken over hoe alles werkt en hoe je het aangelegd is. In een camper is dat anders en is het prettig als je wel weet hoe alles werkt.
Het is soms best een uitdaging om te begrijpen welke opties er allemaal zijn én waar je slim aan doet in je nog te maken elektra-schema. Daarom eerst een basislesje elektra. In dit artikel leggen we graag aan je uit welke elektra-onderdelen er allemaal in je camper zitten en wat de functies zijn.
Let op: elektra is een onderdeel waarvan je kan overwegen het uit te besteden aan een elektricien of professioneel camperbouwer. Wij zijn geen professionals en helpen je met dit blog enkel op weg met zo goed mogelijke informatie.
Geschatte leestijd : 11 minuten
Onderdelen in dit artikel :
Moeilijkheid ★ ★ ★ ★ ☆
Kosten ★ ★ ★ ★ ☆
Tijd ★ ★ ★ ★ ☆
1. Waarom wil je elektriciteit in je camper?
Als je op pad gaat met de camper, is het wel fijn als je zo nu en dan stroom hebt om iets op te laden. In principe kan je dit doen op bijvoorbeeld de aansteker-ingang van je auto, maar dit heeft enkele nadelen. Je wilt bijvoorbeeld niet met een lege ‘auto-accu’ (de startaccu) komen te staan, omdat je toch echt eventjes je telefoon en camera wilde opladen.
Velen bouwen een elektra-systeem in de camper zodat je in het leefgedeelte ook stroom hebt, onafhankelijk van de startaccu. Dit systeem kun je zelf aanleggen, maar blijft toch iets wat veel zelfbouwers spannend vinden. Als je het allemaal op de juiste manier doet, is het prima zelf uit te voeren. Voel je jezelf hier toch niet helemaal prettig bij, dan is het niet onverstandig om dit onderdeel (voor een deel) uit te besteden. Het elektra-proces is even bikkelen, maar een mooie prestatie als het je uiteindelijk lukt!
2. De huishoudaccu: het hart van je camper
Zoals eerder geschreven heeft elke auto in principe al een accu. Echter: deze accu is vanwege meerdere redenen niet echt geschikt voor het opladen van je camera’s en laptops. Daarom plaats je een tweede accu in je camper: de zogenaamde huishoudaccu. Dit is eigenlijk het hart van je elektra-systeem. De accu zorgt dat er elektriciteit opgeslagen wordt dat weer omgezet kan worden naar een punt waar jij je telefoon aan oplaadt of een led-lampje op aansluit.
AGM accus & Lithium accu’s
Een accu komt vrijwel altijd in 12 volt. Ondanks deze gemene deler zijn er veel verschillende accu-soorten van verschillende merken en met verschillende functies. Het makkelijkste om te onthouden is dat er grofweg twee verschillende accu’s vaak voorkomen: AGM accu’s en Lithium accu’s. In dit artikel schrijven we meer over de verschillen tussen AGM en Lithium accu’s en leggen we uit wat het verschil is tussen volt, watt en ampère.
In het kort: een lithium accu is lichter, kleiner en duurzamer. Dat is ook de reden dat we in onze tweede camper, die iets kleiner is, gekozen hebben voor een lithium accu. Maar.. waarom kiest dan niet iedereen voor een lithium accu? Nou, er hangt een veel hoger prijskaartje aan (al wordt het door de jaren heen langzaam beter). Een vergelijkbare lithium accu kost toch al snel minimaal 4x zoveel dan een AGM accu.
Voor de volledigheid: in onze eerste camper hebben we een 60-kilo wegende 230ah AGM accu geplaatst en in onze tweede camper een 14-kilo wegende100ah Lithium accu. Bij ons zitten beiden stevig bevestigd en verstopt in een van de keukenkastjes, zodat we er nog bij kunnen mocht dat nodig zijn.
Accumonitor & Shunt
Net zoals dat je op je telefoon wilt zien hoeveel % batterij je nog hebt, wil je dat ook weten van je accu. Zeker in het begin zal je regelmatig willen checken hoeveel een bepaald apparaat verbruikt en hoe vol je accu nog zit. Het is bijvoorbeeld vervelend als je koelkast niet meer kan draaien omdat je geen stroom meer hebt.
Het percentage van je accu kun je te weten komen door een shunt te plaatsen tussen je huishoudaccu en je verbruikers. Deze shunt meet de stroom die er in en uit gaat en de accumonitor geeft vervolgens in procenten aan hoeveel capaciteit de accu nog heeft.
In onze tweede camper hebben we een lithium accu met een ingebouwd Battery Management System (BMS). In ons geval hebben we een bluetooth verbinding op de accu en kunnen we via een app op onze telefoon aflezen wat de huidige batterijstand is. Je hebt dan geen shunt en accumonitor nodig, maar leest het simpelweg af van je scherm op je telefoon of tablet.
Let wel op: dat lijkt misschien een ontzettend handig idee, maar eigenlijk valt het ons (als innovatie-liefhebbers) in de praktijk toch wat tegen. Uiteindelijk ben je toch afhankelijk van de app en je bluetooth-verbinding, dus als je hem een keer uitleent of verhuurt is het een extra uitleg-moment. En daarbij weten we ook niet of zo’n app de aankomende jaren goed onderhouden wordt. Aan jou de keuze!
App van onze lithium accu
3. Drie manieren om je huishoudaccu op te laden
Je weet nu dat je een extra accu nodig hebt om in je leefgedeelte van je camper te plaatsen. Echter: wat nou als je accu leeg raakt? Net zoals bij je mobiele telefoon, loopt je huishoudaccu bij gebruik ook leeg, dus je moet hem op tijd opladen. Gelukkig zijn er meerdere slimme methodes om je accu te laden terwijl je op pad bent.
Wij (en met ons vele anderen) hebben drie manieren om onze accu op te kunnen laden: via de zonnepanelen, dynamo (scheidingsrelais) en walstroom.
3.1. Zonnepanelen en laadregelaar
Zonnepanelen zijn fantastisch, want je wekt gratis elektriciteit op met behulp van moeder natuur! De laatste jaren zijn zonnepanelen een stuk goedkoper geworden en inmiddels zie je bijna geen camper meer rijden zonder zonnepanelen op het dak. Als je nog helemaal niets weet van zonnepanelen, dan kan je het beste eerst dit artikel over de basics lezen. Twijfel je nog tussen flexibele of vaste zonnepanelen, dan leggen we hier de verschillen uit.
Zonnepanelen zorgen ervoor dat de energie van de zon wordt opgevangen en uiteindelijk opgeslagen kan worden in de accu (hier heb je een laadregelaar voor nodig, daarover later meer). Ze komen in verschillende formaten, waar grotere panelen vaak meer wattage leveren. Je hebt vanaf 100 euro al een zonnepaneel en kan er vaak meerdere kwijt op je dak. Wij hebben op onze eerste camper 2 x 180 watt aan zonnepanelen en op onze tweede camper 2 x 130 watt aan flexibele zonnepanelen (met de mogelijkheid voor een 3e). Ons advies: neem sowieso zonnepanelen. Het is goed te betalen, licht in gewicht en duurzaam!
Maar met alleen zonnepanelen ben je er niet. Je hebt ook een laadregelaar nodig, die zorgt dat het voltage van de zonnepanelen omgezet wordt naar 12 volt en dus opgeslagen kan worden in de accu. Op deze laadregelaar komt de input dus binnen van de zonnepanelen, en gaat de output (vaak) richting de accu. Om af te kunnen lezen hoeveel je zonnepanelen leveren, heb je in veel gevallen een extern display nodig. De MPPT controller zelf is vrij groot om in het zicht te hangen, dus dat raden we niet aan. Maar het is wel prettig om af te kunnen lezen hoe alles functioneert, bijvoorbeeld door middel van een extern display. De onderstaande set-up hebben we in onze eerste camper en werkt perfect!
Het is bij sommige merken ook mogelijk om niet met een extern display te hoeven werken, maar via bluetooth het naar je telefoon te sturen. Heb je meer smart devices, dan kan je daar ook vaak meerdere apparaten bij elkaar brengen. In onze tweede camper hebben we voornamelijk gebruik gemaakt van Victron, en zo ook de MPPT controller. De functie is hetzelfde als in onze eerste camper, en de aansluiting ook vrijwel identiek.
3.2 Via de dynamo: Scheidingsrelais of DC / DC converter
Een andere manier om te laden terwijl je onderweg bent, is door je huishoudaccu te schakelen aan je startaccu. Als je je ooit hebt afgevraagd waarom je de radio (bijna) altijd aan kan zetten als je auto rijdt en een lampje gewoon kan branden: dat komt door de dynamo. Net zoals dat je vroeger een dynamo op je fiets had voor verlichting, zorgt een dynamo in een auto ervoor dat de startaccu weer volgeladen wordt zodra je gaat rijden.
Echter: zodra de startaccu (bijna) vol zit, heeft de dynamo niet zoveel meer om te laden. De overtollige energie kan nergens opgeslagen worden en raakt verloren. Door de accu’s te koppelen kan je de huishoudaccu laden als de auto rijdt. Dit kan je doen door er een apparaat tussen te hangen: zoals bijvoorbeeld een Cyrix scheidingsrelais of een DC / DC converter. Andersom denkt het apparaat ook na: als je huishoudaccu leeg dreigt te raken, dan zal de relais ervoor zorgen dat je startaccu niet leeg getrokken wordt. Wel zo handig als je nog weg wilt rijden!
Of je een Cyrix scheidingsrelais nodig hebt of een DC / DC converter hangt af van je type dynamo, het type motor, en je type accu. We zullen er in deze blog niet te diep op in gaan, maar waar de functie hetzelfde is (het laden van je huishoudaccu) zijn ze dus niet inwisselbaar.
In het kort: een Cyrix scheidingsrelais werkt niet samen met een intelligente dynamo, een euro 5 / 6 motor, en een lithium accu. In onze eerste camper hebben we geen intelligente dynamo, een euro 4 motor en een AGM accu - dus daar volstond een Cyrix scheidingsrelais. In onze tweede camper hebben we besloten om een lithium accu te plaatsen - en dus volstond de Cyrix Scheidingsrelais niet. Daar hebben we dus een smart* DC / DC charger tussen geplaatst.
*Let wel op en maak niet dezelfde fout als wij: je moet de smart versie pakken van de dc / dc converter bij een lithium accu.
3.3 Walstroom (CEE) en acculader
De laatste manier om op te laden is het meest voor de hand liggend: via de walstroom op de camping (of een ander stroompunt). Je ziet bij veel zelfbouw-campers vaak een invoerdoos met een CEE stekker ingebouwd in de carrosserie. Als je wilt weten hoe je hiervoor een gat maakt in je bus, lees dan dit artikel.
Na deze invoerdoos plaats je direct een aardlekschakelaar. Dit om te voorkomen dat je een onveilige situatie krijgt wanneer er ergens stroom lekt. Je aardlekschakelaar schiet dan net zoals thuis in je meterkast eruit.
Via die invoerdoos en stekker kan je eenvoudig zorgen dat er elektriciteit in jouw camper komt die je ter plekke kunt gebruiken en eventueel ook om je accu op te laden. Hier heb je dan wel een acculader voor nodig, want de inkomende 230v kan niet direct aangesloten worden op de accu (van 12v) om die te laden. Sommige acculaders hebben als enige functie om dit uit te voeren - dus 230v omzetten naar 12v - andere acculaders zijn gecombineerd met een omvormer. Deze omvormer-acculaders kunnen dan de 230v omzetten naar 12v om je accu te laden (zoals een acculader alleen ook kan), maar ook 12v omzetten naar 230v wanneer je bijvoorbeeld huishoudelijke apparatuur met een ‘normale stekker’ wilt gebruiken.
Laten we eens wat dieper duiken in die verbruikers, dan wordt de rol van bovenstaande apparaten nog duidelijker.
4. De verbruikers (12v en 230v)
Je weet nu als het goed is dat de huishoudaccu belangrijk is om energie op te slaan. En door bovenstaande 3 opties kun je de huishoudaccu opladen. Maar het is ook belangrijk om te weten wat je verbruikers gaan worden. Verbruikers zijn eigenlijk alle elektrische apparaten die je wilt aansluiten op je accu. Ze verbruiken elektriciteit en slurpen dus eigenlijk langzaam de batterij van je camper (= huishoudaccu) leeg.
Apparaten op (ongeveer) 12v komen vaak met een plus (+) en een min (-). Neem bijvoorbeeld een led-strip. Je zal zien dat hier een rode draad (+) en een zwarte draad (-) zit. Hetzelfde geldt vaak voor een waterpomp of een 12v koelkast. Als je de rode draad aansluit op de plus van de accu, en de zwarte draad op de min van de accu, dan zal je zien dat het werkt. Easy as that.
In tegenstelling tot bovenstaande voorbeelden, werkt een 230v circuit (zoals je in huis gewend bent) niet direct op de accu. 230v zijn de gewone stopcontacten, of bijvoorbeeld de stekker aan je waterkoker of koffiezetapparaat. Dit werkt niet met een rode (+) draad en een zwarte (-) draad, maar met een bruine (fase), een blauwe (nul) en aarde (geel-groen). Zonder het nu te ingewikkeld te maken, moet je onthouden dat dit echt twee verschillende dingen zijn. Om 230v te krijgen, heb je een omvormer nodig die 12v kan omzetten naar 230v. Om via 230v walstroom je accu (12v) te kunnen laden heb je een acculader nodig. In onze campers zijn bijvoorbeeld beide gasfornuizen aangesloten op 230v, omdat de vlam daarmee ontstoken kan worden.
De grootte van je omvormer in je camper
Oke, toch nog even terug naar de omvormer. Waarschijnlijk vind je het net zoals ons gemakkelijk om bij de verbruikers niet na te hoeven denken welke stekker je gebruikt. Dan is het geen verkeerd idee om een omvormer te installeren. Noodzakelijk is het echter niet: je kan veel zaken op 12 volt doen. Echter heb je dan vaak speciale adapters nodig en zal het geheel wat langer duren om bijvoorbeeld (elektrisch) water te koken.
In onze eerste camper hebben we een Ective SSI 1500 watt (met 3000 watt piekvermogen). In onze tweede camper zit een Victron omvormer van 800 watt, wat meer dan voldoende is voor die set-up. Vaak hebben zaken die elektrisch verwarmd moeten worden (fohn, waterkoker e.d.) een hoog piekvermogen, dus die zouden niet goed kunnen werken met de omvormer van 800 watt.
Wil je meer weten over je verbruikers en hoe je jouw verbruik kan berekenen, lees dan eens dit artikel door. Hier staat veel basiskennis en het kan je ook op weg helpen hoeveel zonnepanelen je nodig hebt om het geheel te kunnen laden.
5. De bekabeling van jouw elektra
Je hebt nu waarschijnlijk de hoofdrolspelers van je elektra in je camper goed in beeld, maar het moet natuurlijk wel allemaal met elkaar verbonden worden. Daarom heb je kabels nodig die de juiste lengte en de juiste dikte hebben. Vooral de dikte is belangrijk en dit hangt af van het aantal ampère (de stroomsterkte) dat door de kabel moet lopen en de benodigde lengte van de kabel.
Voor een klein led-lampje heb je een minder dikke kabel nodig dan wanneer je er een omvormer aan hangt. Dit klinkt misschien erg logisch, maar toch zie je regelmatig zware apparaten aan een relatief dunne kabel hangen of andersom: een hele dikke kabel voor een kleinverbruiker.
Die kabeldikte komt in mm2, bijvoorbeeld 1.5mm2, of 4mm2. De dikte kun je bepalen door middel van deze tabel van Victron.
Rode kabels gebruiken we voor de plus (+), zwarte kabels zijn voor de min (-). In sommige kabels zijn beide kabels omhult door een extra laag die de twee kabels bij elkaar houdt. Dit is gemakkelijk, veilig, maar soms ook een stukje prijziger. Voor de zwaardere apparaten heet je kabel vaak een accukabel. Deze is bijvoorbeeld geschikt voor je accu en naar je omvormer.
6. Zekeringen in je camper
Het is heel erg belangrijk om je apparatuur in je camper goed te zekeren. Je doet dit om te zorgen dat je camper veilig is, voor zowel jezelf als de mensen om je heen. Als er overbelasting van een kabel plaats vindt, dan wil je namelijk dat de verbinding stopt voordat de kabel verder door kan branden. De functie van een zekering is dus eigenlijk heel simpel: zodra hij merkt dat er te veel ampère (hoeveel elektriciteit er per seconde ‘stroomt) door een kabel stroomt, dan klapt de zekering eruit. Met als gevolg dat deze elektriciteit niet meer kan stromen en er geen oververhitting plaatsvindt. Zo kan er niks in de fik vliegen.
Als je gaat zoeken naar zekeringen, zal je ze in verschillende maten en vormen tegenkomen. Een zekering kan bijvoorbeeld 5A,10A, maar ook 100A zijn. Welk formaat zekering je kiest hangt af van de hoeveelheid ampère dat het apparaat trekt. Maak de zekering altijd iets groter dan wat er maximaal doorheen kan lopen - 1.25x is een goede marge. Kan er maximaal 7 ampère door een kabel lopen, dan is een 10A zekering een goed idee. Maak je namelijk de zekering te groot (bijvoorbeeld 10x zo groot) dan zal hij er vrijwel nooit uit klappen. Maak je hem te klein, dan zal de zekering eruit klappen terwijl dat eigenlijk niet nodig is.
Elk apparaat dat stroom trekt, moet je in principe zekeren. Soms zitten er ook al (steek)zekeringen in het apparaat zelf (bijvoorbeeld bij sommige MPPT-controllers), dit kun je soms zien of staat anders in de handleiding. Dubbel zekeren is dan vaak onnodig.
Een zekering kan je het beste zo dicht mogelijk plaatsen waar het apparaat zijn energie vandaan haalt. In het geval van de zekering tussen de accu en de verdeelstrip plaats je de zekering zo dichtbij de accu als mogelijk. Een verdeelstrip is trouwens een punt waar meerdere 12v punten samenkomen. Tussen de verbruiker en die verdeelstrip plaats je de zekering juist dichtbij de verdeelstrip, want daar halen de verbruikers hun energie.
Sommige zekeringen zijn naast een zekering ook een schakelaar. Je kan dan de verbinding tussen de kabels handmatig verbreken en zo het systeem ontkoppelen. In onze tweede camper hebben we veel van die combi-zekeringen gebouwd.
Schakelaar & zekering ineen
7. Je elektra schema opstellen
Als je weet wat je allemaal in je camper wilt hebben, dan kun je jouw elektra-schema gaan tekenen. Dit is een schematisch overzicht van alle componenten in je camper. Door het maken van een goed elektra-schema kan je op een overzichtelijke manier inzicht krijgen in wat je nodig hebt voor je installatie.
Daarnaast is het belangrijk om op de juiste manier te berekenen welke dikte kabels je bijvoorbeeld nodig hebt of wat voor zekeringen je moet plaatsen. We zullen dit binnenkort gaan behandelen in een andere blog, maar hierbij ons schema van de tweede camper. Als het goed is zou je (bijna) alle onderdelen moeten herkennen.
Ook handig om te weten ..
We hopen dat dit artikel je op weg heeft geholpen met het opstellen van jouw elektra schema.
In dit artikel kunnen affiliate links staan naar websites van partners. Als je via deze links producten bestelt, dan betaal jij hier niets extra's voor. Wij krijgen vanuit de partner een kleine vergoeding. Hiermee help je ons om huisopwielen.com te blijven aanvullen met nieuwe content en producten.
